Omuz eklemindeki hasarlı kemik ve kıkırdağın yapay parçalarla değiştirilmesidir. Omuz protezi, genellikle ileri düzey artrit ya da kırık sonrası uygulanır. Hareket kabiliyetini artırır. Ağrıyı azaltır. Protez metal ve plastikten yapılır. Ameliyatla yerleştirilir. İyileşme süreci fizik tedavi ile desteklenir. Yaşam kalitesini yükseltir. Kalıcı çözüm sunabilir. Ortopedik cerrahlar tarafından uygulanır.
Omuz Protezi Hangi Durumlarda Yapılır?
Omuz eklemi zamanla aşınabilir. Kıkırdak yüzeyler incelir veya tamamen yok olabilir. Bu durumda kemikler birbirine sürtünerek ağrıya ve hareket kısıtlılığına neden olur. Fizik tedavi ve ilaçlar yetersiz kalırsa omuz protezi önerilir. Protez sayesinde ağrı azalır ve hareket kabiliyeti artar. Bağışıklık sisteminin eklemlere saldırması sonucu omuz ekleminde iltihaplanma, ağrı ve şekil bozukluğu gelişir. Zamanla eklem yapıları bozulur.
Romatoid artritli hastalarda protez ağrının kontrol altına alınması ve fonksiyonun korunması açısından etkili bir yöntemdir. Omuz kemiğinde oluşan parçalı kırıklar bazı durumlarda onarılamaz. Özellikle yaşlı bireylerde kemik kalitesi düşükse, kırıkların iyileşme ihtimali azalır. Bu gibi durumlarda protezle eklemin yeniden yapılandırılması tercih edilir. Omuz çevresindeki kas ve tendonların yırtılması sonucu omuz eklemi dengesiz hale gelir.
Uzun süre tedavi edilmeyen yırtıklar, kıkırdak yapının bozulmasına neden olur. Bu durumda ağrı şiddetlidir ve kolu kaldırmak zorlaşır. İleri vakalarda protez ameliyatı önerilir. Omuz bölgesinde geçirilmiş travmalardan sonra oluşan eklem bozuklukları, kalıcı ağrı ve hareket kaybına neden olur. Özellikle eski kırıkların yanlış kaynaması veya omuz çıkıklarının tekrarlaması durumunda protez gerekebilir. Omuz bölgesinde oluşan kemik tümörlerinin tedavisinde, hastalıklı dokunun çıkarılması gerekebilir. Bu çıkarma işlemi sonrası oluşan boşluk protez ile doldurularak hastanın kolunu kullanabilmesi sağlanır. Daha önce yapılan omuz ameliyatlarının istenilen sonucu vermemesi ya da komplikasyon gelişmesi durumunda, yeniden cerrahi girişim gerekebilir. Bu durumda omuz protezi ikinci bir şans olarak değerlendirilir.
Omuz Protezi Nasıl Yapılır?
Ameliyat öncesinde hastanın şikayetleri detaylı bir şekilde dinlenir. Omuzdaki ağrı, hareket kısıtlılığı ve günlük yaşamı ne kadar etkilediği değerlendirilir. Röntgen, MR ve tomografi gibi görüntüleme yöntemleriyle eklem yapısı incelenir. Protez kararının doğru verilmesi için bu değerlendirme süreci çok önemlidir. Hastanın yaşı, kemik yapısı, eklemdeki bozulma düzeyi ve genel sağlık durumu göz önüne alınarak hangi tip protez kullanılacağı belirlenir. Total protez ya da ters omuz protezi gibi seçeneklerden hangisinin uygun olduğu planlanır. Ameliyat günü hastaya genel anestezi (uyutularak) ya da bölgesel anestezi (sadece kol ve omuz uyuşturularak) uygulanır.
Anestezi yöntemi hastanın sağlık durumuna göre anestezi uzmanı tarafından belirlenir. Omuz bölgesinde ön ya da yan kısımdan yapılan bir kesi ile ekleme ulaşılır. Kas ve yumuşak dokular dikkatli bir şekilde açılarak eklem ortaya çıkarılır. Omuz eklemini oluşturan hasarlı kemik yüzeyleri ve kıkırdak dokular özel cerrahi aletlerle temizlenir. Gerekli durumlarda kaslarda veya tendonlarda da onarımlar yapılabilir. Omuz başı ve yuvası şeklinde olan yapay protez parçaları hastanın kemiğine uygun şekilde yerleştirilir. Bu parçalar titanyum ya da özel dayanıklı alaşımlardan yapılır. Çoğu zaman bu parçalar kemiğe vidalarla sabitlenir veya kemikle kaynaşması için özel tasarlanır.
Protez yerleştirildikten sonra omuz hareketleri kontrol edilir. Protezin eklem içinde dengeli ve rahat çalışıp çalışmadığı test edilir. Her şey uygun ise kesi bölgesi kapatılır. Kaslar ve cilt katmanları dikkatlice dikilir. Kanama kontrolü yapılır ve bölgeye genellikle dren adı verilen küçük bir boru yerleştirilir. Bu dren ameliyat sonrası oluşan sıvının dışarı alınmasını sağlar. Hastanede genellikle birkaç gün kalınır. Ameliyat sonrası fizyoterapi çok önemlidir. İlk günlerden itibaren hareket egzersizleri başlanır. Zamanla kolun hareket kabiliyeti artar. Tam iyileşme süreci kişiye göre değişmekle birlikte genellikle birkaç ay sürebilir. Omuz protezi ameliyatı doğru yapıldığında, hastaların ağrılarından kurtulmasına ve günlük aktivitelerine daha rahat devam etmesine büyük katkı sağlar.
Omuz Protezi Sonrası Dikkat Edilmesi Gerekenler
Ameliyat sonrası ilk birkaç gün omuz mümkün olduğunca dinlendirilmelidir. Kol askısı kullanılarak omzun sabitlenmesi önerilir. Ani ve geniş hareketlerden kaçınılmalıdır çünkü bu protezin yerinden oynamasına ya da dikişlerin zarar görmesine yol açabilir. Doktorun önerdiği süre boyunca kol askısı takılmalıdır. Bu süre genellikle 3-6 hafta arasında değişir. Askı kullanımı omuzun sabit kalmasını sağlar ve dokuların daha hızlı iyileşmesine yardımcı olur. Geceleri askıyı çıkarıp yastık desteği ile kolun pozisyonu korunabilir.
Omuz protezi sonrası, fizik tedavi programı protezin başarılı olmasında önemli faktörlerden biridir. Egzersizler doktorun ve fizyoterapistin önerdiği şekilde ve sürede yapılmalıdır. Erken dönemde pasif egzersizler ile başlanır, zamanla aktif egzersizlere geçilir. Tedaviyi aksatmak hareket kabiliyetinin sınırlı kalmasına neden olabilir. Ameliyat sonrası ilk günlerde ağrı olabilir. Doktorun önerdiği ağrı kesiciler düzenli olarak kullanılmalıdır. İlaçlar hem ağrının azalmasına hem de günlük hareketlerin daha rahat yapılmasına katkı sağlar. Ağrılar giderek azalıyorsa iyileşme normal seyrediyor demektir. Ameliyat bölgesinin temiz ve kuru kalması çok önemlidir. Pansumanlar düzenli yapılmalı ve yara yeri kontrol edilmelidir. Kızarıklık, aşırı şişlik, akıntı ya da ateş gibi enfeksiyon belirtileri varsa vakit kaybetmeden doktora başvurulmalıdır. İlk haftalarda sırt üstü yatmak ve omuzun altına yastık koymak faydalıdır.
Omuz üzerine yatmak protezi zorlayabilir ve ağrıya neden olabilir. Yan yatmak gerekiyorsa ameliyatlı kolun üstte kalmasına dikkat edilmelidir. Ameliyat sonrası ilk aylarda baş üstü hareketlerden, ağır yük kaldırmaktan ve ani zorlamalardan kaçınılmalıdır. Ev işleri, araç kullanımı ya da spor gibi aktiviteler için doktorun onayı alınmalıdır. Günlük işlere dönüş yavaş ve kontrollü olmalıdır. Doktor kontrolleri iyileşme sürecini değerlendirmek için çok önemlidir. Protezin yerinde olup olmadığı, omuzun durumu ve hareket açıklığı bu kontrollerde takip edilir. Belirlenen tarihlerde muayeneye gidilmesi ihmal edilmemelidir. Sigara kullanımı iyileşmeyi geciktirir ve enfeksiyon riskini artırır. Alkol ise bazı ilaçlarla etkileşime girebilir. Bu nedenle ameliyat sonrası dönem boyunca sigara ve alkol kullanımından uzak durmak faydalı olur. İyileşme süreci zaman alabilir. Bu süreçte moralin yüksek tutulması ve sabırlı olunması önemlidir. Zamanla hareket kabiliyeti artacak ve günlük yaşama dönüş kolaylaşacaktır.
