Diz Bağ Lezyonları Nedir?
Diz vücudun en büyük ve harekette hayati önemde bir eklemdir. Dizin sabitliğini yan bağlar ve çapraz bağlar sağlar. Çapraz bağlar diz ekleminin içinden uyluk (femur) ve kaval (tibia) kemiğini bağlar. Bu bağlar kısa bir halat gibi bu iki kemiği sıkıca birbirine bağlar , diz bükülürken ve düzken gerekli olan sabitliği sağlarlar. Önde bulunana ön çapraz bağ (ACL), arkada olana arka çapraz bağ (PCL) denir.
Yan bağlar femur ve tibia kemiklerini iç ve dıştan (dış yan bağ tibianın dış arkasında bulunan fibula kemiğine yapışarak indirekt yoldan tibia’yı sabitler) birbirlerine bağlayarak sabitler. Diz ekleminin her iki yana açılmasını engeller. Aynı zamanda bu kemiklerin dönme hareketlerini sabitlemede çapraz bağlara destek olur.
Ön Çapraz Bağ (ACL) Yaralanmaları
ACL tibia’ nın femur ‘a göre öne kaymasını engeller.Aynı zamanda tibia’nın dönme hareketini de engeller.
Ön çapraz bağ aşağıdaki şekillerde yaralanabilir;
- Ani yön değiştirme, diz dönmesi
- Koşarken, kayarken yavaşlama
- Zıplama sonrası yere inerken
- Dize direkt darbe
Ön Çapraz Bağ Yaralanmaları Belirtileri
Ön çapraz bağınız yaralandığında hemen bir ağrı hissetmeyebilirsiniz. Bununla beraber bir kopma sesi veya diz kontrolünün bozulduğunu genellikle hissedilir. 2-12 saat içinde diz şişer ve ayağa kalkıldığında ağrı olur. Ortopedist görene kadar buz uygulaması ve bacağın yukarı kaldırılması ağrı ve şişlik gelişimini azaltır.
Ön çapraz bağ yırtığı ile yürünürse diz kıkırdağı zedelenebilir. Özellikle ayak sabitken vücut döndürüldüğü zaman, kaval kemiği (tibia) sabit kalırken uyluk kemiği (femur) döner. Bu kıkırdak üzerinde öğütücü-yaralayıcı bir etki yapar.
Ön Çapraz Bağ Hastalıkları Tanı
ACL yırtıklarının temel tanı ve değerlendirme yöntemi muayenedir. Çeşitli muayene testleri vardır. Özellikle operasyon kararını verdiren stabilite testleri muayene ile yapılmaktadır.
Bu tip yaralanmaları olan hastalarda başka kemik patolojilerini tespit için direkt röntgenler, eklem içi patolojiler için MRG istenebilir. Nadiren bazı vakalarda artroskopik muayene gerekebilir.
Ön Çapraz Bağ Yaralanmaları Tedaviler
Cerrahi ve cerrahi olmayan tedavi alternatifleri vardır.
Cerrahi Olmayan Tedavi;
- Tam olmayan (parsiyel ) yırtıklar
- Yaş veya genel olarak düşük fiziksel aktiviteleri olanlar
- Stabilite testlerinde (pivot shift testi gibi) genel stabilitesi iyi durumda olan
Dizlerde cerrahi tedaviye gereksinim duyulmayabilir. Bu tür hastaların ömür boyu uyluk ön ve arka adelelerini (quadriceps ve hamstring) geliştirici düzenli çalışma yapmaları, riskli aktivitelerde özel dizlik kullanmaları önerilir.
Ön Çapraz Bağ Cerrahi Tedavi
ACL yırtığı olan aktif ve spor yapmak isteyen hastalarda gereklidir. Zaman zaman diz dönmesine, gelişen aktivitesi daha az olan kişiler de dize güveni geri getirmek ve kıkırdak hasarını engellemek için önerilmektedir.
Cerrahi tedavide genellikle artroskopik olarak diz çevresindeki bir tendon (veya bir parçası) kullanılarak ön çapraz bağın orjinal anatomisine uygun bir rekonstriksiyon sağlanır. ACL rekostriksiyon ameliyatı sonrası yaklaşık 3 aylık ciddi bir fizik tedavi ve rehabilitasyon programı uygulanır.
Arka Çapraz Bağ (PCL) Yaralanmaları
Arka çapraz bağ (PCL),ACL kadar sık yaralanmaz. PCL yaralanmaları genellikle aşırı gerilme çekilme ile olur. En sık nedeni dizin ön tarafına doğru bükülmesi hareketi neden olur. Bu tür hareket yanlış bir adımla olabileceği gibi, snowboard, motosiklet, futbol gibi sporlarda daha sık oluşur.
PCL yaralanmasında diz sabitliğinde bozulma olur. Özellikle tibia femura göre geriye doğru kayar. Bu hareket yumuşak diz eklem kıkırdağının zedelenmesine veya incelmesine neden olabilir. Bu aşınma ileri dönemlerde kireçlenme ile sonuçlanabilir.
PCL yaralanmasında belirtiler ACL yırtıklarına benzerdir. Ancak dizde dönme gibi instabilite bulguları daha nadirdir.
PCL yırtığı olan kişilerin çoğu normal aktivitelerine iyi bir rehabilitasyon programı sonrası ameliyatsız dönerler. PCL’in tibia’dan bir kemik parçası ile kopuğu veya rehabilitasyona rağmen kaza öncesi performansına dönemeyen sporcularda operasyon gerekebilir.
Yan Bağ Yaralanmaları
İç yan bağdaki (MCL) küçük tam olmayan yırtıklarda cerrahi tedavi gerekmeyebilir. Bu durumda doktorunuzun kararına göre bir bandaj veya çeşitli dizlik seçeneklerinden biri kullanılabilir. Bu durumlarda günde 2-3 kez 15-20 dakika buz uygulaması , bacağı yukarıda tutma, istirahat şişlik ve ağrının daha hızlı iyileşmesine yardımcı olmaktadır.
Yan bağ yaralanmalarının ilk günlerinde dizdeki şişlik ve ağrı, yaralanmanın ciddiyetinin muayene ile tespitini zorlaştırabilir. Bu durumlarda doktorunuzun anestezi altında muayene veya MR tetkiki tekliflerini ciddiye almak gerekir.
Dış yan bağ (LCL) ve iç yan bağın tam yırtıklarında bağın lifleri yeterince güçlü iyileşmemesi dizde stabiliteyi riske atar. Özellikle genç ve spor yapan aktif insanlarda cerrahi tedavi tercih edilir. İç ve dış yan bağ yeni yırtıklarının cerrahisi kolay bir prosedürdür ve sonuçları oldukça iyidir. Cerrahi tedavi sonrası dizin eski fonksiyonlarına dönmesi yoğun fizyoterapi gerektiren bir dönem gerektirir.
Diz yan bağ yaralanmalarının yetersiz tedavisi sonucu oluşan dizin sabitliğinin bozulması spor yapmayı ve yüksek fiziksel aktiviteyi bozmakla kalmaz oluşan anormal hareket biçimi dizde erken kireçlenme gelişmesine neden olur. Bu durumda bağın rekonstriksiyon ( yeniden oluşturma) operasyonları gerekir. Bu operasyonlar yeni yırtık operasyonlarına göre teknik açıdan daha zor ve tam iyileşme süresi daha uzun olmakla beraber iyi ellerde iyi sonuçlar vermektedir.
Diz bağları nelerdir ve işlevleri nedir?
Diz ekleminde dört ana bağ bulunur:
- Ön Çapraz Bağ (ACL): Uyluk kemiği (femur) ile kaval kemiğini (tibia) birbirine bağlayarak tibianın öne doğru kaymasını engeller ve dizin dönme hareketlerini kontrol eder.
- Arka Çapraz Bağ (PCL): Tibianın arkaya doğru kaymasını engeller ve dizin stabilitesini sağlar.
- İç Yan Bağ (MCL): Diz ekleminin iç tarafında bulunur ve dizin içe doğru açılmasını engeller.
- Dış Yan Bağ (LCL): Diz ekleminin dış tarafında bulunur ve dizin dışa doğru açılmasını engeller.
Diz bağ lezyonları nasıl meydana gelir?
Diz bağ lezyonları genellikle aşağıdaki durumlarda oluşur:
- Ani yön değiştirme veya durma: Özellikle spor aktiviteleri sırasında ani hareketler.
- Dize doğrudan darbe: Trafik kazaları, düşmeler veya temas sporlarında dize alınan darbeler.
- Aşırı gerilme: Diz ekleminin normal hareket sınırlarının ötesine zorlanması.
Diz bağ lezyonlarının belirtileri nelerdir?
- Ani kopma hissi veya ses: Yaralanma anında dizde bir kopma hissi veya ses duyulabilir.
- Şişlik: Yaralanmadan sonraki birkaç saat içinde dizde şişlik oluşabilir.
- Ağrı: Yaralanma bölgesinde ağrı hissedilir.
- Hareket kısıtlılığı: Diz hareketlerinde kısıtlılık ve güçsüzlük.
- Dizde instabilite: Dizde güvensizlik veya boşluk hissi.
Diz bağ lezyonlarının tanısı nasıl konur?
Tanı, hastanın öyküsü ve fizik muayene ile başlar. Doktor, dizin stabilitesini değerlendirmek için çeşitli testler yapar. Gerekli durumlarda manyetik rezonans görüntüleme (MRG) kullanılarak bağların durumu detaylı olarak incelenir.
Diz bağ lezyonlarının tedavi seçenekleri nelerdir?
Tedavi, yaralanmanın ciddiyetine, hastanın yaşına, aktivite seviyesine ve genel sağlık durumuna bağlıdır:
- Cerrahi Olmayan Tedavi: Parsiyel yırtıklar veya düşük aktivite seviyesine sahip bireylerde dinlenme, buz uygulaması, kompresyon, elevasyon (RICE protokolü), fizik tedavi ve dizlik kullanımı önerilir.
- Cerrahi Tedavi: Tam yırtıklar, aktif yaşam süren bireyler veya dizde instabilite hissi olan hastalarda artroskopik cerrahi ile bağ rekonstrüksiyonu yapılabilir.
Diz bağ lezyonlarından nasıl korunabilirim?
- Düzenli egzersiz: Diz çevresindeki kasları güçlendiren egzersizler yapmak.
- Isınma ve esneme: Spor veya fiziksel aktiviteler öncesinde uygun ısınma ve esneme hareketleri yapmak.
- Uygun ayakkabı seçimi: Aktiviteye uygun, destekleyici ayakkabılar giymek.
- Doğru teknik kullanımı: Spor yaparken doğru teknikleri öğrenmek ve uygulamak.
Diz bağ lezyonları tamamen iyileşir mi?
Uygun tedavi ve rehabilitasyon ile birçok diz bağ lezyonu tamamen iyileşebilir. Ancak, iyileşme süresi yaralanmanın ciddiyetine ve uygulanan tedaviye bağlıdır. Cerrahi tedavi sonrası rehabilitasyon süreci, tam iyileşme için kritik öneme sahiptir.
Diz bağ lezyonları sonrası spora ne zaman dönebilirim?
Spora dönüş süresi, yaralanmanın ciddiyetine ve uygulanan tedaviye bağlıdır. Cerrahi tedavi sonrası genellikle 6-12 ay arasında spora dönüş mümkündür. Ancak, tam iyileşme ve dizin stabilitesi için doktor ve fizyoterapistin onayı gereklidir.
Diz bağ lezyonları tedavi edilmezse ne olur?
Tedavi edilmeyen diz bağ lezyonları, dizde kronik instabiliteye yol açabilir. Bu durum, menisküs ve kıkırdak hasarlarına, erken eklem dejenerasyonuna ve osteoartrite neden olabilir.
Diz bağ lezyonları için hangi doktora başvurmalıyım?
Diz bağ lezyonları için ortopedi ve travmatoloji uzmanına başvurmanız önerilir. Bu uzmanlar, diz yaralanmalarının tanı ve tedavisinde deneyimlidir.
